مراسم نوروز : نوروز رستاخيز طبيعت وتولدي نو در پهنه ي گيتي است .با فرارسيدن نوروز،شور وشوق وصف ناپذيري در زندگي مردم به پا مي شود .همه خانه هايشان را پاكيزه مي كنند ولباسهاي تازه مي پوشند وگل وشيريني فراهم نموده ودر منزل سفره هاي هفت سين درست مي كنند وآن را با كلام الله مجيد ،گل ،گلاب ،آينه ،شمع ،مشك وعنبر آميخته وبه آن جلوه اي روحاني مي بخشند .به يمن ومباركي جشن مي گيرند و صله رحم به جا مي آورند ودشمني ها وكدورتها به دوستي وتفاهم بدل مي شود ودر تحكيم پيوند هاي عاطفي وخويشاوندي به ديدوبازديد يكديگر مي روند وبا دود كردن اسپند وعود اهريمن را دور كرده واز خداوند طلب رحمت وبركت مي كنند.
جشن نوروز در تمام نقاط استان زنجان با اختلافات جزئي در نحوه اجراي مراسم برگزارمي گردد ،واز آئينها وسنتهاي ويژه اي برخوردار است . در اين مقاله به تعدادي از پيام آوران وپيشاهنگان نوروز ونوبهار در زنجان مي پردازيم :
1-نمايش عروسكي ((تكم گرداني ))(2) : تكم گرداني يكي از نمايشهاي آئيني وسنتي ويژه نوروز مي باشد وبه نامهاي ((تكم اويوني ))ويا تكمچي اويوني ))نيز معروف است و20-15 روز قبل از نوروز شروع مي شود .تكم بزي است كه از چوب وانواع پارچه هاي رنگي ومخمل قرمز رنگ وپولك وآئينه وزنگوله وسكه ومنجوق تزئين مي گردد وچوب باريكي به صورت پايه به طول حدود 50 سانتي متر به زير شكم آن متصل مي گردد وتكم چي (3) با حركاتي بسيار هماهنگ آن را به رقص در مي آورد وشعر هاي دلنشين در وصف عيد نوروز و بهار مي خواند :
تكم ،تكم نازائيلر /چوبانا آواز ائيلر /يغار قويون قوزونو /بايرما پئشواز ائيلر /بيزيم يرده يومورتاني يووارلار/اوني دونوب يددي رنگه بويار لار /يددي سينده تحويل اوسته قويار لار /سيزون بوتازه بايراموز مبارك /آيوز ،ايلوز،هفتوز،گونوز مبارك /(4)
2-كوساگلين (5) : مجريان اين مراسم چوبانان بودند هنگاميكه فصل زمستان وسرما به درازا مي كشيد،پول وآذوقه ي زمستانيشان به پايان مي رسيد ،به همين دليل براي تامين نيازهاي خود اين مراسم را اجرا مي كردند ،گفته مي شود چوپانان برخي روستاها دور هم گرد آمده وميوه خريداري مي كردند وسپس اين ميوه ها را در بين خانه هاي روستا توزيع مي كردند .اين ميوه ها بشارتي براي آمدن كوسه ويارانش وفرارسيدن فصل بهار ونوروز بود .دوسه روز پس از آن گروهي از 5-4شخصيت براي رقص وپايكوبي تشكيل مي شد كه عبارت بودند از :1-كوسا 2-گلين 3-دول چالان (6) 4- تورباچي 5- قاراكوسا (7) ،هر يك از اين شخصيتها لباس مخصوص به خود داشتند .
گروه كوسا گلين پس از ورود به روستا برنامه هاي خودشان را آغاز مي كردند .كوسا وگلين با نواي موسيقي دول چالان شروع به رقص وپايكوبي مي كردند كه البته به گفته استاد جابر عناصري اين برنامه ها بيهوده نبود ونوعي استمداد از نيروي ماورا طبيعي وخفيه براي مدد رساندن به مردم براي مقابله با سرما بود. در ابهر وقتي كوسه وارد خانه ها مي شود اين شعرها را مي خواند :
بايراما الي گون قاليب / كوسانين پايين گتير / پارالاما بوتون گتير / بايراما الي گون قاليب (8)
در گروههايي كه ((آق كوسا ))و((قاراكوسا )) ايفاي نقش مي كردند، جدالي بين آن دو در مي گرفت كه در نهايت به شكست ((قارا كوسا ))مي انجاميد. در ضمن درگيري ،((قاراگوسا)) خطاب به ابرها و قلل و كوهها با فريادي رعشه آور ندا مي داد:
قارا بولوت قارلا داغي /داغلار باشي شره لن / قيرخ گون قالب قش قورتولا / قيرخ بئله قار يوللائيره(9)
واهالي به همراهي ((آق كوسا )) مي خوانند :
كوسا عمي جان قارقالميب داي يئرده / گون بورولوب ، قار ارييب / نفس گليب دير يئره / (10)
سپس گروه ، هديه اي از صاحبخانه دريافت كرده و به خانه ديگري مي روند .
3-ميرنوروزي : از ديگر پيام آوران نوروز و نوبهار ، ميرنوروزي مي باشد.
در ايام نوروز تعدادي از روستائيان يك نفر را به عنوان ((مير )) انتخاب كرده ، او را بر الاغي سوار مي كردند و به دستش شمشيري چوبي مي دادند و همه باهم به طرف ميدان اصلي روستا حركت مي كردند .برخي هم در كنار آنها به نواختن دهل ودف مشغول مي شدند.در ميدان روستا, مير بالاي تخته سنگ بزرگي مي رفت و فرمانهاي مسخره وطنز آميز صادر مي كردكه اكثر آنها به نفع اهالي روستا بود به عنوان مثال : مي بايست چند گوسفند را سربريده و گوشت آنها را بين اهالي روستا تقسيم كنيد يا اينكه ، خرما گرفته و بين روستائيان تقسيم نمائيد. اين نمايش تا عصر ادامه مي يافت و درپايان روز همه باهم رقصهاي هجو آميز نموده و به پايان مي رسيد.
4- ناري ناركه : از شادترين و جالبترين پيشگامان نوروز ، شخصيت شاداب و سرزنده ي (( ناري ناركه )) مي باشد. اين نمايش آئيني ، سنتي به مرور زمان از دسته ((مير نوروزي )) جدا گرديد وبه طور مستقل به اجراي نمايش پرداخت .ناري ناركه صورت خود را سياه كرده وبر سرش كلاه بوقي مي گذاشت كه زنگوله اي كوچك از آن آويزان بودو شلوار ولباده اي قرمز رنگ به تن مي كرد ودر يك دست دايره زنگي بر مي داشت وبه انگشت شصت وسبابه دست ديگرش دو چنگ انگشتي كوچك مي انداخت وبا بندي محكم مي بست وچند روز مانده به عيد، در كوچه ها ,بازار ومناطق مختلف به اجراي برنامه مي پرداخت وتا چندين روز پس از نوروز برنامه هاي او ادامه داشت .
حركات ناري ناركه شور وشوق وصف ناپذيري در ميان مردم به ويژه بچه ها ونوجوانان ايجاد مي نمود وفرا رسيدن عيد نوروز وفصل بهار را با اشعاري به صورت زير نويد مي داد :
دورون الوان گئيين اهل محله /ايچين شربت ورين هاميزال اله /بو بايراميز سيزين خوش بايرام اولسون /باهار گولسون سيزه خوش ايام اولسون /دورون قيزلار گليب ناري ناركه /سپين سوتا دشمن اولا هلاكه /بوبا يراميز سيزين خوش بايرام اولسون /ايليز ,هفته ز، گونوز، مين بايرام اولسون /(11)
5- غولي باني (12) : از ديگر پيام آوران نوروز كه از چند روز به عيد مانده تا پايان روز سيزده فروردين به اجرا ي برنامه مي پرداخت ،((غولي باني ))بود اين نمايش نيز به مرور زمان از دسته مير نوروزي جداگرديد وبطور مستقل برنامه هايي را اجرا نمود وهم اكنون ساليان درازي است كه ديگر خبري از دسته ((غولي باني ))نيست وبه فراموش سپرده شده است. اين نمايش سه بازيگر اصلي داشت كه عبارت بودند از : 1-غولي باني 2-دول چي 3-دورچي. ((غولي باني)) مردي بلند قد بود كه لباسي از پوست بز سياه به تن مي كرد وكلاهي بزرگ به سر مي گذاشت كه يك سوراخ داشت و به عنوان چشم غولي باني محسوب مي شد .((دول چي)) هم لباس قرمز رنگ مي پوشيد وكلاه نمدي به سر مي گذاشت ووظيفه ي نوازندگي به عهده او بود .((دور چي ))هم پس از اتمام برنامه وظيفه ي جمع آوري كمكهاي نقدي مردم را به عهده داشت .دسته ي غولي باني پس از ورود به هر محله اي با آوازخواني ودهل زني مردم را به دور خود جمع مي كردند وپس از آن ،رقص وبازي غولي باني با موسيقي دهل زن آغاز مي شد وبا تقليد از ميمون ،خرس، گرگ و… موجبات شادي ومسرت بينندگان را فراهم مي آورد .اين دسته در روز سيزده بدر ،به باغهاي اطراف شهر زنجان به اجراي برنامه مي پرداختند ودر غروب همان روز نمايش غولي باني نيز به پايان مي رسيد .
6-حاجي فيروز : سه يا چهار روزمانده به عيد نوروز ،حاجي فيروز به همراه يك يا دويا سه نفر ديگر در كوچه ها ،خيابانها وبازار شهر زنجان به اجراي برنامه مي پرداخت كه يكي از نمايش هاي شادوفرح بخش وپر طرفدار نوروز محسوب مي گرديد .حاجي فيروز صورت خود را سياه ولبهايش را قرمز مي كرد وكلاه بوقي به سر مي گذاشت وشلوار ولباده ي قرمز رنگ مي پوشيد وزنگوله اي كوچك از لباسش آويزان مي كرد ودايره زنگي به دست مي گرفت ويا اينكه دوتكه چوب باريك به دست گرفته وآنها را با ريتم موزوني به هم مي كوبيد .گاهي اوقات دويا سه استكان را به انگشتانش انداخته وبا كوبيدن آنها به هم موسيقي موزوني ايجاد مي كرد .در كنار حاجي فيروز ،ساز زني بود كه معمولا\" ضرب يا دايره ويا دهل مي نواخت وهمچنين فردي بود كه به جمع آوري هدايا وكمكهاي نقدي مردم اقدام مي كرد .حاجي فيروز ضمن رقصهاي زيبا ، آوازخواني مي نمود وشعر هاي زير را مي خواند : چخن داما آتن آتش فشنگي /قويون گتسين بوردان اهل فرنگي /سزن بوعيد نوروزوز مبارك /بهار وهفت نوروزوزمبارك /سيزين بو عيد نوروزوز مبارك /آيز ،ايلز،گونوز ،هفته ز مبارك /(13)
---------------------------------------------------------------------
2-نام مراسم آئيني وسنتي (تكه)در زبان تركي به معني بزنر قوي هيكل مي باشد كه در مراسم نوبهار خواني ،سنبل بهارنشانه طراوت ورشد وشكوفاي يطبيعت است
3-به كسي كه ((تكم))را مي رقصاند ،تكم چي مي گويند .
4-تكه من ناز ميكند /براي چوبان آواز مي خواند /گوسفند و بره را جمع مي كند /به پيشواز نوروز مي رود /در محل ما تخم مرغ را مي شويند /آنرا به هفت رنگ مي آرايند /وهر هفت تا را در سفره عيد ميگذارند/عيد تازه مبارك /ماهتان،سالتان ،هفته تان ،روزتان مبارك باشد/
5-كوسا در زبان آذري به معني كوسه است وبه مردي گفته مي شود كه جز در قسمت چانه در صورتش مو نروئيده باشد .
6-دهل زن ويا كسي كه با پشت دلو يا پشت پيت ضرب بگيرد .
7- كوسه سياه (نماد سياهي وتيرگي بود ودر برخي مناطق مثل خرمدره در برابر شخصيت ديگري به نام ((آق كوسا ))كه نمادر وشنايي وپويايي بود ،ايفاي نقش مي نمود.)
8-پنجاه روز به عيد مانده /سهم كوسه را بياور /از سهم كوسه نبر ،درسته بياور /پنجاه روز به عيد مانده
9-اي ابر سياه كوه را با برف بپوشان /اي قله ها گرم شويد /چهل روز مانده زمستان تمام شود /چهل برابر اين ،برف به زمين بفرست .
10-عمو كو سا جان ،ديگر بر روي زمين برف نمانده است /نور خورشيد به منطقه تابيده وبرفها آب شده اند /زمين با تنفس مجدد جان تازه اي يافته است /
11 –اهل محله بلند شويد و لباسهاي رنگارنگ بپوشيد/شربت بنوشيدودست به دست هم بدهيد/اين عيدبراي شما ,عيد خوشي باشد/بهار روي خوشي به شما نشان دهدو روزهاي خوبي براي شما باشد/ اي دختران بلند شويد, ناري ناركه آمده است / آب بپاشيدتا دشمن هلاك شود/ اين عيدبراي شما عيد خوشي باشد/ سال, هفته و روز شما ,برايتان هزار عيد باشد/
12 –غول بياباني
13-بالاي پشت بامها برويدو فشفشه به هوا بياندازيد/بگذاريد اهل فرنگ از اينجا بروند/ اين عيد نوروز شما مبارك باشد/بهار و هفت روز و نوروزتان مبارك باشد/اين عيد نوروز شما مبارك باشد/ماه , سال, روز و هفته شما مبارك باشد
انتهای پیام/
